Column over zwarte Piet, geschreven in 2016 naar aanleiding van Sinterklaasintocht in Maassluis. De inhoud is en blijft actueel.
Maassluis is de gemeente die de officiële intocht van Sinterklaas op 9 november mag verzorgen. Daar is ‘de gemeente’ hartstikke blij mee. Het is immers een mooie kans om waardevolle pr/citymarketing te bedrijven voor de inderdaad prachtige Eerste stad aan de Waterweg. Daarnaast is het voor duizenden bezoekers, met name kinderen, een unieke kans om dit feest in eigen omgeving mee te mogen maken. Prachtig.
Toch zal het bestuur van de gemeente zich zo af en toe ook afvragen welk monster het met ‘Sinterklaas’ in huis heeft gehaald. Het vuurtje over zwarte piet is de afgelopen weken lekker opgestookt door zowel voor- als tegenstanders van ‘het hulpje van Sinterklaas’.
Demonstreren mag in Maassluis, er zijn speciale vakken voor de demonstraten gecreëerd. Dat neemt niet weg dat er een heuse politie- en beveiligingsmacht op de been wordt gebracht om de veiligheid van Sinterklaas, zwarte pieten en bezoekers te waarborgen en om de vlam niet helemaal in de pan te laten slaan. Het schijnt echt nodig te zijn. Veel volwassenen staan lijnrecht tegenover elkaar in de discussie of zwarte piet nu wel of niet moet zwart mag zijn. Dat kan uiteraard, maar de manier waarop die mening wordt verkondigd, gaat natuurlijk totaal over the top. De pijn blijkt aan beide kanten héél diep te zitten. Waarom raakt dit mensen zo enorm en slagen ze er niet in om begripvol(ler) naar elkaars standpunten te luisteren, om vervolgens samen tot een vreedzame oplossing te komen?
Het zit hem met name in het begrip ‘identificatie’. Zwarte piet is met name voor blanke Nederlanders een deel van ‘onze’ cultuur of identiteit geworden. Het is voor deze mensen misschien niet leuk om te horen, maar een cultuur of nationale identiteit zijn uiteindelijk natuurlijk niet meer dan vormen van collectieve conditioneringen. Een conditionering is iets uit je verleden, tot jou gekomen via bijvoorbeeld je opvoeding of via de sociale omgeving waarin je opgroeide. Een conditionering neem je voor ‘waar’ aan, daar kan je niets aan doen. Het is wie of wat je bent, zo denkt je ego. Dat mag je niet kwijtraken, want als dat wel gebeurt, doet dit pijn. Het afschaffen van bijvoorbeeld zwarte piet ervaart iemand als verlies van een stukje identiteit, bijna alsof er een been wordt geamputeerd. Het is voor de voorstanders van zwarte piet belangrijk om te beseffen dat ze zich niet hoeven te identificeren met een fantasiefiguur als zwarte piet. Je bént niet je cultuur of identiteit. Dat besef geeft ruimte om genuanceerder met elkaars standpunten om te gaan. Moeten we dan alles wat met cultuur te maken heeft meteen maar afschaffen? Zeker niet, onschuldige culturele gebruiken die niemand (lees: niemand!) pijn bezorgen kunnen natuurlijk tot in lengte van jaren in stand worden gehouden. Maar ook hiervoor geldt: identificeer je er niet mee, een identificatie is altijd tijdelijk, valt uiteindelijk ooit uiteen en is niet wie je bent of wat ‘je land’ is.
De soms ontzettend felle reacties van de tegenstanders van zwarte piet vertonen in de kern heel veel gelijkenis met die van de voorstanders. Ook zij hebben zich geïdentificeerd. Waarmee? Met hun huidskleur! Natuurlijk moeten we als samenleving proberen alles wat met racisme te maken heeft uit te bannen. Wie kan dáár iets op tegen hebben? Maar de extreme pijn van een persoon die zó heftig lijdt onder een fantasiefiguur als zwarte piet dat hij of zij zelfs geweld overweegt te gaan gebruiken, bevindt zich echt in een slachtofferrol. Je dénkt dat je zwart bent, dat jij die kleur bent. Dat is niet zo. Je bént niet je huidskleur, je bént zelfs niet je lichaam. Wat je wél bent? Je bént! Niets meer, niets minder. Word je daarvan bewust, laat die identificatie met de kleur van zwarte piet dus een beetje los en ook bij jou zal er ruimte komen voor de nuance en verlichting van je pijn.
Als beide partijen zich bewuster kunnen worden van de identificatie die de pijn teweegbrengt, zal er al meer begrip voor elkaars standpunten komen. Ze zullen zien dat ze beiden onbewuste slachtoffers zijn geweest en die extreme mentale pijn voor het grootste deel zélf hebben veroorzaakt. Is dat het geval, dan komt die oplossing waar beide partijen naar streven er heus. Sterker, dan ís die oplossing er al en kan het feest pas écht beginnen!