Zelden ben ik zo gefascineerd geraakt door een tv-serie als door Downton Abbey. Deze Engelse dramaserie, waarin ontzettend goed wordt geacteerd, speelt zich af in het Engeland van de jaren ’10, ‘20 en ’30 van de vorige eeuw. Plaats van handeling is het enorme kasteel van de familie Crawley, gehuisvest op een al even riant landgoed in Downton. De eigenaar is van zeer hoge aristocratie, de etiquette wordt door de familie en het in ruime mate aanwezige personeel tot in het extreme doorgevoerd. Het idioom binnen de familie is uiterst bekakt, maar de dialogen zijn ijzersterk, spitsvondig en op zijn Engels geniaal geformuleerd.
Wie een beetje om zich heen vraagt, merkt dat de serie ontzettend populair is. Maar wat maakt deze serie nu eigenlijk zo interessant voor zo veel mensen? Ik denk dat dit komt doordat Downton Abbey, het kasteel waarin de afleveringen zich voor het grootste gedeelte afspelen, een soort mini-maatschappij op zich is. Zo’n 20 mensen maken hier deel vanuit. En net als in de echte maatschappij waarin wij nu leven, is er verschil in klassen en is er roddel, achterklap, verdriet, vreugde, liefde, hunkering naar waardering, boosheid, dood, geboorte, frustratie, leugens, manipulatie en ga zo maar door. Veel eigenschappen worden per personage vertolkt door de uitmuntende acteurs.
Het mooie is: je ontwikkelt vanzelf sympathie of aversie voor bepaalde personages. Je waardeert de immense zachtaardigheid van de loyale lijfknecht Mr. Bates, die zelfs als hij onterecht voor moord wordt veroordeeld, respect blijft behouden voor zijn tegenstanders. Je geniet van de ondeugendheid en emancipatoire verlangens van Lady Sybil, die wars is van de mores van ‘de groep’.
Je smelt bij het zien van de oprechte liefde van de zelfbewuste en stabiele Matthew voor zijn vrouw lady Mary.
Tegelijkertijd verafschuw je de lage streken van lakei Thomas, de vaak nietsontziende hardheid van kamenierster miss O’Brien en de starheid van de immens conservatieve hoofdpersoon Robert Crawley, die zich volledig heeft geïdentificeerd met zijn rol als lord Grantham. Kortom, ‘goed’ en ‘kwaad’, ‘recht’ en ‘onrecht’ gevangen in één en hetzelfde beeld.
Downton Abbey is hierdoor niet alleen heel intrigerend, maar bevat ook ontzettend veel goede levenslessen. Ondanks dat de serie zich afspeelt in het begin van de vorige eeuw, zijn de gebeurtenissen heel herkenbaar en nog altijd actueel.
Immers, nog altijd bezorgt de mens zich, net als toen, ontzettend veel pijn en lijden, bijvoorbeeld door identificatie met functie, sociale klasse, bezit, religie, afkomst en dergelijke.
Met andere woorden: je gelooft dat je iemand bent op basis van iets wat buiten jezelf ligt. En omdat dit altijd tijdelijk is, kun je er van op aan dat deze identificatie vroeg of laat pijn oplevert. En pijn zien we in deze serie genoeg. Het ene probleem is nog niet opgelost of het volgende dient zich aan…
Dieptepunt als het gaat om een verkeerde keuze op basis van ego en identificatie is de dood van dochter Sybil. Zij overlijdt een dag na de bevalling van een dochter, terwijl dit wellicht voorkomen had kunnen worden als er niet was geluisterd naar de arrogante adviezen van een arts met zogenaamd heel veel status, maar naar de vaste huisdokter die de feiten goed op een rij had, maar wel minder aanzien bezat. En ja, aanzien, daar was vader, Robert, die het overigens allemaal heel erg goed bedoelt, heel gevoelig voor. Herkenbaar voor je? Kies jij ook wel eens vanuit ego in plaats vanuit feiten of liefde?
Een ander aspect dat heel herkenbaar is: de enorme veroordeling van mensen die buiten de eigen kaste vallen of die zogenaamd, in de ogen van anderen, een ‘fout’ hebben begaan. Zo wordt dienstmeid Ethel het slachtoffer van een bastaardkind van een niet veel later overleden militair van zeer hoge komaf. Een langer verblijf op Downton is voor haar meteen onmogelijk. Omdat ze in een achterbuurt voor haar kind moet zorgen, rest er op een dag niets anders dan de prostitutie. Dit lekt uit in de roddelzieke Abbey. Tot aan de laagste bediende is er geen enkel begrip voor deze noodgedwongen beslissing, die toch echt genomen wordt vanuit de onvoorwaardelijke liefde voor haar kind.
Het punt is natuurlijk: die veroordelende mensen, die geen enkel begrip voor een mens in nood op kunnen brengen, dat zijn wij zelf in meer of mindere mate! Hoe vaak roddel jij over iemand of beoordeel en veroordeel je iemand? En op basis van welke argumenten denk je dit te kunnen doen? Niet op basis van achtergrond of verleden, die we niet kennen. Niet op basis van pijn, die we niet kennen. En ook niet op basis van de mate van bewustzijn, die we niet kennen. Je kunt nooit oordelen over anderen, laat staan dat je mensen kunt véroordelen. Probeer daarom altijd met compassie te kijken naar iemand, zoals de mensen in Downton Abby met compassie hadden kunnen kijken naar Ethel, die heus liever niet in de prostitutie was beland, maar eenvoudigweg geen keus had en de ook nog eens de vernederende hoon van vrijwel een heel dorp over zich heen kreeg.
Een ander belangrijk aspect in de serie en wat ons ook vaak parten speelt, is schaamte. De familie Crawley, en dan met name de aartsconservatieve vader Robert, heeft ontzettend veel moeite met het idee dat de buitenwacht de familie zal minachten of er kwaad over zal spreken. De naam van de familie mag derhalve onder geen beding in diskrediet worden gebracht. De offers die hiervoor gebracht moeten worden zijn groot, véél te groot. Bij de partnerkeuze van de drie dochters gaat het in eerste instantie niet om de liefde, maar om status en de vooruitzichten van het voortbestaan of uitbreiden van het familiekapitaal. Als dochter Sybil het dan ook waagt om met de Ierse en revolutionaire chauffeur Tom Branson een zeer oprechte en liefdevolle relatie aan te knopen, ontploft er bijna letterlijk een bom in Downton. Vader Robert heeft kort daarna ook nog eens ontzettend veel moeite met het feit dat zijn kleindochter katholiek opgevoed gaat worden. Het katholicisme is een vloek voor hem.
Alle argumenten snijden geen hout, omdat ze alleen maar zijn gebaseerd op identificatie met religie, schaamte en vooroordelen.
Hoe dan ook: wie de familieleden en het personeel ziet worstelen met gevoelens en met zichzelf, beseft dat beslissingen nemen op basis van ego nooit te prefereren valt boven keuzes vanuit liefde en bewustzijn.
Zo zijn er nog veel meer interessante levenslessen te halen uit Downton Abbey, die ik verder niet zal verklappen. Daar is de serie immers veel te goed en mooi voor. Maar als je ooit wilde kijken naar prachtige televisie en meteen de mogelijkheid wilde krijgen om een stukje bewuster van je eigen gedrag te worden, dan is het wel via deze briljante serie. Downton Abbey: gaat dat zien!